Phóng viên: Thương mại chính ngạch có xu hướng tăng trong tổng giá trị trao đổi thương mại là một tín hiệu tích cực. Theo ông cần giải pháp gì để thúc đẩy thương mại chính ngạch?
Chiến tranh thương mại Mỹ – Trung chưa tới hồi kết
Cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc vẫn tiếp diễn và gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới xuất khẩu tôm của Trung Quốc. Trong số những nguồn cung tôm chính của Mỹ, Trung Quốc chịu tổn thất nặng nề nhất do một lượng lớn thị phần bị “bốc hơi”. Biểu đồ bắt đầu lao dốc kể từ tháng 7/2018 khi cuộc chiến chính thức bắt đầu. Năm đó, với thuế nhập khẩu lên tới 25%, chỉ có 6.960 tấn tôm Trung Quốc được thông quan vào Mỹ. Theo NOAA, năm 2023, Mỹ nhập khẩu 3.630 tấn tôm Trung Quốc, trị giá 21,4 triệu USD (giảm 32% so với năm trước), nhưng tổng tiền thuế nhập khẩu Mỹ phải trả lên tới 5,3 triệu USD.
Sự cố môi trường biển gây hải sản chết bất thường tại một số tỉnh miền Trung xảy ra vào đầu tháng 4/2016 đã để lại hậu quả rất nghiêm trọng trên nhiều phương diện, lĩnh vực, gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế đất nước, đặc biệt đối với 4 tỉnh miền Trung là Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế. Ngay sau khi sự cố xảy ra, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các Bộ ngành Trung ương, các địa phương đã vào cuộc quyết liệt để sớm tìm ra nguyên nhân; chỉ đạo khôi phục sản xuất, xây dựng chính sách hỗ trợ người dân ổn định cuộc sống… Sau hơn một năm triển khai thực hiện, với sự nỗ lực của các cấp, các ngành, nhất là các Bộ, ngành, địa phương liên quan trực tiếp, công tác giải quyết, khắc phục sự cố môi trường đã đạt được những kết quả bước đầu quan trọng.
Điều tra làm rõ nguyên nhân và thủ phạm; Xác định phạm vi và mức độ ô nhiễm môi trường
Trước tính chất nghiêm trọng của vụ việc, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo khẩn trương thực hiện các biện pháp nhằm xác định nguyên nhân, thủ phạm. Bộ TN&MT phối hợp cùng Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, với sự tham gia của hàng trăm nhà khoa học trong và ngoài nước tiến hành điều tra, đánh giá và chỉ sau thời gian ngắn (khoảng 2 tháng) đã tìm ra nguyên nhân và xác định thủ phạm gây ra sự cố là Công ty TNHH Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh (Formosa). Sau 4 tháng xảy ra sự cố, Bộ TN&MT đã công bố kết quả quan trắc, đánh giá, xác định mức độ, phạm vi ô nhiễm môi trường và suy thoái hệ sinh thái biển tại vùng biển 4 tỉnh miền Trung. Kết quả đánh giá về chất lượng môi trường nước biển cho thấy, hầu hết các thông số đều nằm trong giới hạn cho phép, chỉ còn một số khu vực thuộc vùng biển Quảng Bình và Thừa Thiên - Huế có giá trị thông số sắt ở tầng đáy vượt ngưỡng cho phép của QCVN (Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia); chất lượng trầm tích biển đã nằm trong giới hạn quy định; màng bám hệ keo sắt hấp phụ các độc tố phenol, xyanua... vẫn còn hiện tượng lớp màng màu vàng dưới đáy biển, tuy nhiên lớp màng bám này đã giảm nhiều so với thời điểm tháng 4 và tháng 5/2016; các hệ sinh thái rạn san hô, cỏ biển và nguồn lợi hải sản đã có dấu hiệu phục hồi. Từ tháng 9/2016 đến nay, kết quả quan trắc chất lượng nước biển do Sở TN&MT 4 tỉnh từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên - Huế thực hiện tại 19 bãi tắm trên địa bàn 4 tỉnh với tần suẩt 2 tuần/lần cho thấy chất lượng nước biển tại các vị trí nêu trên vẫn nằm trong giới hạn cho phép.
Ngay sau khi Bộ TN&MT công bố về chất lượng môi trường biển, ngày 20/9/2016, Bộ Y tế đã công bố báo cáo về chất lượng hải sản, theo đó khẳng định các chỉ số xyanua, thủy ngân, cadimi, chì, crom, asen và sắt đều nằm trong giới hạn cho phép; riêng đối với hơn 100 mẫu hải sản ở tầng đáy vẫn phát hiện có phenol. Kết luận dựa trên kết quả nghiên cứu được triển khai quy mô lớn với 1.040 mẫu hải sản được lấy hàng ngày, ở tất cả các cảng cá, gò cá, các thuyền đánh bắt cá, đầm nuôi tại 4 tỉnh miền Trung. Để đảm bảo an toàn sức khỏe người tiêu dùng, Bộ Y tế khuyến nghị người dân không sử dụng các loại hải sản tầng đáy trong vòng 20 hải lý. Hiện Bộ Y tế đang phối hợp với các cơ quan liên quan và Chi cục Vệ sinh an toàn thực phẩm 4 tỉnh miền Trung tiếp tục giám sát chặt chẽ vệ sinh an toàn thực phẩm hải sản.
Cùng với đó, Bộ NN&PTNT cũng đã chỉ đạo các đơn vị liên quan tại 4 tỉnh bị ảnh hưởng tổ chức tuyên truyền, hướng dẫn người dân hoạt động nuôi trồng thủy sản, khai thác hải sản và diêm dân tham gia sản xuất muối; đồng thời tổ chức công tác quan trắc môi trường tại các vùng nuôi trồng thủy sản tập trung, trong đó lưu ý quan trắc bổ sung các thông số phenol, xyanua. Để phục hồi nguồn lợi thủy sản và các hệ sinh thái thủy sinh là nơi cư trú của các loài thủy sản, Bộ NN&PTNT khuyến cáo ngư dân chưa khai thác tại một số khu vực bị ảnh hưởng và chưa khai thác hải sản tầng đáy trong vùng biển 20 hải lý trở vào bờ thuộc các tỉnh từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên - Huế.
Xử lý nghiêm hành vi vi phạm, giám sát chặt chẽ việc khắc phục hậu quả của Formosa
Trước những chứng cứ khoa học và rõ ràng, Formosa đã phải nhận trách nhiệm và xin lỗi Chính phủ, nhân dân Việt Nam về việc gây ra sự cố môi trường biển miền Trung. Ngày 30/8/2016, Formosa đã hoàn thành việc thực hiện chuyển tiền bồi thường cho Việt Nam với tổng số tiền là 500.000.000 đô la Mỹ theo đúng cam kết. Mặt khác, Bộ TN&MT cũng đã ban hành Quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với Formosa với số tiền phạt là 4.485.000.000 đồng và buộc Formosa phải thực hiện các biện pháp khắc phục hậu quả vi phạm theo quy định của pháp luật. Đến nay, Formosa đã nộp phạt và khắc phục 52/53 lỗi vi phạm, còn 1 lỗi về chuyển đổi phương pháp làm nguội cốc từ ướt sang khô (đây là lỗi đặc biệt nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường) dự kiến sẽ hoàn thành trước tháng 6/2019. Kết quả giám sát nước thải, khí thải cho thấy các chỉ tiêu đều đạt tiêu chuẩn cho phép. Chất thải nguy hại và bùn thải phát sinh trong quá trình hoạt động đã được chuyển giao cho đơn vị có chức năng xử lý. Xỉ thạch cao đã ký hợp đồng để xuất khẩu 1 phần. Xỉ lò cao, tro bay cũng đã có giải pháp xử lý. Công ty cũng đang gấp rút xây dựng 3 hồ chỉ thị sinh học với tổng diện tích lên đến 10 ha. Hiện Công ty cũng đã hoàn thành việc xây dựng xong 2 hồ, hồ thứ 3 dự kiến sẽ hoàn thành xong trước ngày 30/6/2017.
Để giám sát chặt chẽ việc khắc phục hậu quả của Formosa, Bộ TN&MT đã thành lập Hội đồng kỹ thuật, Tổ giám sát và ban hành kế hoạch, lộ trình khắc phục các tồn tại, vi phạm về BVMT và kế hoạch giám sát môi trường của Formosa. Hiện FHS đã hoàn thành việc đầu tư xây dựng và đưa vào triển khai các hạng mục công BVMT bổ sung như hệ thống hồ sinh học kết hợp với ứng phó sự cố, 4 trạm quan trắc nước thải online tự động, 15 trạm quan trắc online khí thải. Kết quả giám sát liên tục của Bộ TN&MT từ tháng 7/2016 đến nay cho thấy, nước thải, khí thải của Formosa trước khi thải ra môi trường đều đạt quy chuẩn môi trường cho phép; chất thải nguy hại, chất thải công nghiệp thông thường, chất thải rắn sinh hoạt đã được Formosa quản lý đúng quy định. Nhìn chung, vấn đề môi trường của Formosa đã được kiểm soát tốt.
Đối với môi trường xung quanh, kết quả phân tích chất lượng nước, trầm tích đáy và thủy sinh vật biển ven bờ khu vực hoạt động của Formosa cơ bản đạt quy chuẩn cho phép. Riêng kết quả phân tích chất lượng nước ngầm lấy ở 5 vị trí bên trong và 5 vị trí bên ngoài Formosa cho thấy, nước ngầm có hiện tượng ô nhiễm một số thông số, gồm: chỉ số Pecmanganat, Amonia, er, F, Cd, Pb, Mn và Fe.
Về việc xử lý chôn lấp chất thải, cơ quan chức năng đã xác định lượng bùn thải được Formosa chuyển giao cho Công ty Kỳ Anh trong thời gian từ ngày 31/5/2016 đến ngày 10/7/2016 là 276,19 tấn. Sau khi tổ chức lấy, phân tích các mẫu chất thải và giám sát việc thu gom, vận chuyển, toàn bộ chất thải đã chôn lấp trái phép được đưa về lưu giữ tại cơ sở xử lý chất thải theo quy định. Căn cứ kết quả phân tích cho thấy, Formosa đã có các hành vi vi phạm hành chính như không phân định, phân loại, xác định đúng số lượng, khối lượng chất thải nguy hại phải đăng ký và quản lý theo quy định; Chuyển giao chất thải nguy hại cho tổ chức, cá nhân không có giấy phép xử lý chất thải nguy hại theo quy định.
Đối với Công ty Kỳ Anh, việc chôn lấp trái phép chất thải nguy hại có dấu hiệu vi phạm hình sự. Bộ TN&MT đã chuyển hồ sơ vụ việc để Công an tỉnh Hà Tĩnh tiếp tục điều tra làm rõ và xử lý theo quy định của pháp luật. Hiện nay, Công an tỉnh Hà Tĩnh đã tiến hành khởi tố vụ án hình sự vi phạm các quy định trong quản lý, xử lý chất thải nguy hại tại thị xã Kỳ Anh và đang tiến hành điều tra làm rõ trách nhiệm của các cá nhân, đơn vị liên quan để xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.
Ổn định đời sống, sản xuất, kinh tế, xã hội của 4 tỉnh miền Trung
Ngay sau khi sự cố xảy ra, Chính phủ và cả hệ thống chính trị đã vào cuộc và thực hiện nhiều chính sách hỗ trợ cho ngư dân tại 4 tỉnh miền Trung. Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 1880/QĐ-TTg ngày 29/9/2016 về định mức bồi thường thiệt hại cho 7 nhóm đối tượng bị ảnh hưởng tại 4 tỉnh miền Trung từ nguồn kinh phí do Formosa bồi thường. Theo báo cáo của Bộ Tài chính ngày 21/4/2017, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo chuyển tạm ứng số tiền bồi thường 3 đợt cho 4 tỉnh là 5.500 tỷ đồng. Theo đó, Bộ Tài chính đã cấp cho các địa phương 3 đợt là 5.190/5.500 tỷ đồng (Hà Tĩnh: 1.560/1590 tỷ đồng, Quảng Bình: 2.360/2.360 tỷ đồng, Quảng Trị: 590/870 tỷ đồng và Thừa Thiên - Huế: 680/680 tỷ đồng).
Đến nay, hoạt động sản xuất thủy sản và đời sống người dân tại 4 tỉnh đã cơ bản ổn định. Nguồn lợi thủy sản đã có sự phục hồi, nhiều loại cá, ruốc... xuất hiện trở lại. Người dân tích cực bám biển, từng bước chuyển đổi khai thác tầng đáy sang khai thác ở vùng biển xa bờ. Số lượng tàu thuyền khai thác ven bờ đạt tỷ lệ 70-80%; tàu khai thác vùng lộng, vùng khơi đạt 85-90%. Sản lượng khai thác hải sản quý 1/2017 đạt 25.386 tấn giảm 8,8% so với cùng kỳ năm 2016 (Hà Tĩnh: 5.689 tấn, giảm 22,6%; Quảng Bình: 8.975 tấn, giảm 1,8%; Quảng Trị: 4.300 tấn, tăng 3,6%; Thừa Thiên - Huế: 6.422 tấn, giảm 14,7%). Sản lượng nuôi trồng thủy sản tương đương cùng kỳ năm 2016. Tổng sản lượng nuôi của 4 tỉnh trong quý 1/2017 là 6.279 tấn, tăng 3,12% so với cùng kỳ năm 2016 (Hà Tĩnh: 2.475 tấn giảm 8,8%; Quảng Bình: 1.447 tấn, giảm 4%; Quảng Trị: 1.480 tấn tăng 19%; Thừa Thiên - Huế: 877 tấn tăng 6,3%).
Bên cạnh đó, hoạt động kinh doanh buôn bán, bản lẻ thủy sản đã hoạt động trở lại; du lịch biển có nhiều tín hiệu tích cực sau 1 năm xảy ra sự cố; lượng khách đến các khu du lịch biển tăng cao; người tiêu dùng đã tiêu thụ các sản phẩm hải sản biển, nhất là các sản phẩm hải sản mới đánh bắt. Các địa phương đang tích cực tiêu thụ hải sản lưu kho bảo đảm an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, hoạt động của các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, chế biến thủy sản vẫn còn một số khó khăn về cơ sở vật chất. Các tỉnh đang tập trung đẩy mạnh hoạt động hợp tác, liên kết, xúc tiến du lịch, cải thiện, nâng cấp cơ sở lưu trú.
Bãi biển Thuận An, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên – Huế đón hàng chục nghìn lượt du khách đến nghỉ mát trong những ngày đầu hè 2017
Giữ vững tình hình an ninh, trật tự, an toàn xã hội
Việc các cơ quan chức năng sớm tìm ra nguyên nhân, thủ phạm, buộc đối tượng gây ra sự cố phải bồi thường thiệt hại và khắc phục triệt để các tồn tại, vi phạm, đồng thời đã tích cực triển khai bồi thường thiệt hại, bảo đảm công khai, minh bạch, được đại đa số người dân đồng tình, ủng hộ. Sau khi Bộ TN&MT, các Bộ, ngành công bố biển miền Trung đã an toàn, nhiều ngư dân đã phấn khởi, quay trở lại ra khơi đánh bắt. Tuy nhiên, hiện đang có tình trạng gia tăng số lượng đơn thư kiến nghị của người dân không thuộc diện đối tượng bị thiệt hại trực tiếp được bồi thường theo quy định. Nhiều đối tượng cơ hội chính trị, phản động, chức sắc tôn giáo cực đoan lợi dụng sự cố môi trường biển, gia tăng các hoạt động tuyên truyền, xuyên tạc, phát tán tài liệu xấu, kích động nhân dân khiếu kiện, biểu tình, gây mất an ninh, trật tự, an toàn xã hội ở địa bàn các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh... Các cơ quan chức năng và địa phương đã tích cực nắm tình hình, vận động nhân dân, ngăn chặn các đối tượng quá khích, đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái, xử lý các đối tượng gây rối vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, tình hình vẫn tiềm ẩn nguy cơ xảy ra các vụ việc, tình huống phức tạp.
Ngư dân tỉnh Quảng Trị phấn khởi vì trúng được mẻ cá lớn có giá trị kinh tế cao từ sau sự cố môi trường xảy ra
Nhìn lại 1 năm sau sự cố môi trường, Đảng và Nhà nước ta đã rút ra được bài học quý báu trong công tác quản lý điều hành. Đó là bài học về sự cần thiết xây dựng cơ chế phối hợp thực chất, hiệu quả giữa các bộ ngành, địa phương, huy động các nguồn lực ứng phó với thảm họa; Xác lập một hệ thống tiêu chí sàng lọc, ưu tiên các dự án công nghệ cao, thân thiện với môi trường trong thu hút đầu tư; tăng cường sự giám sát trong công tác BVMT đối với các dự án đầu tư có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao… Để tiếp tục giải quyết tốt các vấn đề liên quan đến sự cố môi trường biển, các Bộ, ngành Trung ương và các địa phương đang khẩn trương rà soát, đánh giá đầy đủ các tác động, ảnh hưởng và hậu quả của sự cố môi trường biển; Đẩy mạnh công tác hỗ trợ, đền bù, rà soát bảo đảm đúng đối tượng, dân chủ, công khai, minh bạch, kết hợp với chính sách hỗ trợ ổn định, phát triển sản xuất, đào tạo, chuyển đổi nghề, tạo việc làm cho nhân dân bị thiệt hại; Giám sát chặt chẽ, thường xuyên, lâu dài việc khắc phục các lỗi vi phạm của Formosa đã cam kết và thực hiện quy định, quy chuẩn về môi trường trong suốt thời gian vận hành dự án, nếu vi phạm thì xử lý kiên quyết theo quy định của pháp luật.
Giám sát chặt chẽ việc tuân thủ các quy định pháp luật về môi trường của Công ty Formosa
Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình phát biểu ý kiến tại cuộc họp Ban Chỉ đạo về các giải pháp ổn định đời sống và sản xuất, kinh doanh cho nhân dân 4 tỉnh miền Trung
Văn phòng Chính phủ vừa có thông báo kết luận của Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình tại cuộc họp lần thứ VII Ban Chỉ đạo về các giải pháp ổn định đời sống và sản xuất, kinh doanh cho nhân dân 4 tỉnh miền Trung bị ảnh hưởng bởi sự cố môi trường Formosa.
Theo đó, Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình yêu cầu các địa phương tập trung hoàn thành việc áp giá, định mức, phê duyệt tổng mức thiệt hại và chi trả tiền bồi thường thiệt hại cho người dân theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ và kinh phí đã được tạm cấp trước ngày 30/6/2017. Bộ Tài chính xem xét ứng tiếp kinh phí cho các địa phương và chủ trì phối hợp Bộ NN&PTNT tổng hợp kết quả báo cáo Thủ tướng Chính phủ.
Phó Thủ tướng cũng lưu ý, Bộ NN&PTNT tiếp tục chỉ đạo lực lượng kiểm ngư hỗ trợ và phối hợp với UBND 4 tỉnh tăng cường tuần tra, giám sát và vận động ngư dân không khai thác hải sản tầng đáy ở vùng biển 20 hải lý trở vào bờ cho đến khi có kết luận chính thức của Bộ Y tế về hải sản tầng đáy đã đảm bảo an toàn thực phẩm và nguồn lợi hải sản tầng đáy đã cơ bản phục hồi.
Bộ TN&MT tiếp tục giám sát chặt chẽ, kịp thời, đôn đốc Công ty Formosa hoàn thành việc khắc phục các vi phạm đúng tiến độ yêu cầu đề ra; giám sát chặt chẽ việc tuân thủ các quy định pháp luật về môi trường của FHS.
Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường số 5/2017
